A6. ALAN TURING, JOAN CLARKE E A VIAXE DOS SEGREDOS

Entón… Quen fixo a primeira máquina que puidese executar o programa de Ada Lovelace?

Foron Alan Turing (1912-1954) e Joan Clarke (1917-1996), ambos nados en Inglaterra.

Chamárona Máquina de Turing e considérase que foi o primeiro ordenador.

Ambos conseguiron romper os códigos Enigma que utilizaban os alemáns na II Guerra Mundial nas comunicacións. 

Os códigos Enigma é coma unha lingua codificada, poderiamos facer algún exercicio con papel na aula facendo que cada grupo de estudantes constrúa unha táboa para asociar figuras de cor (triángulos vermellos, triángulos azuis, cadrados negros, cadrados verdes, etc) a cada letra.

Con esa táboa de transformación, podemos realizar un xogo no que o alumnado de cada grupo se envíe mensaxes cifrados utilizando a táboa de códigos que construíu.

Verían que o resto dos grupos non poden interpretar a súa mensaxe porque non saben a súa táboa de códigos.

Hoxe en día, a criptografía é unha rama da ciencia entre as matemáticas e a informática que estuda os métodos e protocolos para garantir a seguridade e confidencialidade das comunicacións dixitais.

É dicir, para que se unha mensaxe (correo electrónico, mensaxe de WhatsApp, información de compras en internet, etc.) é interceptada por alguén non autorizado, que non se poida ler aínda que se intercepte.

Esta codificación ou cifrado tamén a realizaron os alemáns na Segunda Guerra Mundial para as súas comunicacións, o chamado “Código Enigma”, inventado polo alemán Arthur Scherbius a finais da Primera Guerra Mundial.

Tiña un mecanismo de cifrado rotatorio que permitía cifrar e descifrar as mensaxes.

O interese por impedir que persoas alleas poidan ler mensaxes privados non é novo; xa nos tempos de Maquiavelo se usaban estas tácticas de comunicación nas Cortes Europeas.

A Corte enviaba unha mensaxe (carta en papel claro) con instrucións á fronte da guerra, pero desconfiaba que puidesen pasar estas dúas situacións:

  1. Que a persoa encargada de levar a mensaxe puidese traizoar a súa confianza, ler dita mensaxe e comunicarlle o seu contido ó inimigo.
  2. Que a persoa que transporta a mensaxe sexa apresada polo inimigo ou unha banda criminal que puidesen ler a mensaxe e perxudicar os intereses da Corte.

Para evitar calquera destas circustancias, o emisor da mensaxe enviaba unha carta codificada ou cifrada a traves dunha persoa e por un camiño, de xeito que se fose interceptada a mensaxe, ninguén puidese descifrar o seu contido.

Outra persoa e seguindo outro camiño e en datas distintas levaba unha carta ó seu destino coas intrucións para descifrar a carta coa mensaxe. Só cando ambas cartas coincidían no destino (receptor) se podía descrifrar o contido da mensaxe. A esencia deste proceso séguese utilizando nas redes de comunicación actuais, aínda que utilizando diferentes estratexias ou protocolos e niveis de seguridade.

Para que o alumnado se familiarize coa esencia dos procesos de cifrado ou codificación propoño que se realicen na aula dous ou máis equipos de traballo.

Cada equipo deseña o seu método de cifrado establecendo unha correspondencia entre cada letra do abecedario con outro símbolo, como nas figuras 1 ou 3.

Podemos facer correspondencias con figuras ou símbolos de cores (figura 1) ou intercambiar as letras do abecedario (figura 3), ou calquera outro criterio que poidamos imaxinar (o alumnado pode deixar voar a súa imaxinación o que queira). O método de cifrado ou códigos é segredo para cada equipo e ninguén máis o coñece.

Desenvolvemento

A actividade trataríase de que o alumnado de cada equipo (en teoría sentado na aula en postos que non están xuntos) poida intercambiar mensaxes co resto dos membros do equipo sen que poidan ser descifrados por membros doutros equipos, aínda que sexan interceptadas as mensaxes.

A complexidade das mensaxes que se intercambian depende da idade do alumnado.

Por exemplo, nas figuras 2 e 4 amósase a mensaxe “ola xente querovos moito” (sen acentos gráficos para non complicar) nos códigos da figura 1 e 3, respectivamente.

Con esta idea podes desenvolver diferentes xogos e variantes como:

I

Simplemente facer unha sesión práctica no que haxa equipos que se xuntan para confeccionar un código segredo.

Despois, os membros de cada equipo poden sentar en lugares separados na aula e envíanse mensaxes cifradas ou segredas, para poñer en práctica que o resto do alumnado da aula, aínda que intercepte a mensaxe, non a pode ler.

O número e tamaño dos equipos queda a decisión do profesorado (poder ser de 2, 3, 4 ou máis persoas).

II

Idear un concurso para aprender calquera contido dunha materia, por exemplo os ósos do noso corpo.

Unha parte dos membros dos equipos pode concursar sen libro diante, mentres que a outra parte dos membros do equipo (membros de soporte) teñen acceso ó libro e ós cadernos.

Estas persoas de soporte só poden enviar información verdadeira (porque teñen o libro) ó seu equipo a través de mensaxes cifradas, para que non poida lelos ninguén salvo o seu receptor.

III

O exercicio anterior pode complicarse introducindo algún criterio (por exemplo que un equipo agote o tempo sen contestar ou outros criterios) que obrigue a un equipo a revelar o código dunha letra a outro equipo ou a todos os equipos.

IV

Outra variante pode ser que o obxectivo dun exercicio sexa descifrar o código segredo doutro equipo, como fixo Joan Clacke co Código Enigma. Para iso podemos realizar a actividade durante unha ou dúas semanas.

Como?

Pódese introducir no desenvolvemento da aula que se estea aplicando unha modificación de xeito que os equipos poden conseguir premios ou puntos positivos vendo o código segredo doutro equipo para unha letra. Coñecendo o código segredo dalgunhas letra do outro equipo e interceptando as súas mensaxes codificadas, estamos cada vez máis cerca do descifrado total do sistema de codificación.

Gañaría o equipo que primeiro logre descifrar o código segredo ou método de cifrado doutro equipo.