«CRÍTICA LITERARIA» NO SÉCULO XVII

A «crítica literaria» recibe o estímulo da polémica ao redor do gongorismo, cuxo precedente é a polémica sobre a poesía de Garcilaso e os comentarios de Herrera.

En realidade, son varias as frontes polémicas que dan amparo a estes textos críticos: ademais da poesía cultista, a comedia nova e a prosa marcada polas innovacións cervantinas.

Fronte á preceptiva de época, esta «crítica» literaria incipiente posúe os seguintes trazos esenciais: 

  • Analiza obras individuais, non xéneros.
  • Céntrase na literatura contemporánea, allea á preceptiva, non na literatura antiga.
  • Axuiza en función do gusto persoal, non por obediencia ás regras clásicas. 

Trátase dunha crítica non sistemática, difundida a través de soportes diversos e dispersos: discursos ante academias, cartas, polémicas, fragmentos breves en poemas ou obras narrativas…

Durante o Barroco, a teoría literaria está representada pola preceptiva, é dicir, por unha serie de principios teóricos, concibidos con criterio normativo, que tratan de explicar a natureza e o funcionamento dos xéneros literarios.

A preceptiva posúe inspiración clásica, cun carácter fundamentalmente aristotélico e horaciano. De feito, o Pinciano, Cascales ou González de Salas toman como referencia principal a literatura clásica e, só en moi pequena medida, a vulgar. O mesmo sucede con Lope de Vega e o seu Arte nuevo de hacer comedias, coa mirada posta nas normas de Aristóteles, fronte ás que debulla as súas novidades.

Ao mesmo tempo, case ás escondidas, vai xurdindo un tipo de análise completamente diferente: as reflexións críticas antes mencionadas, unha forma de axuizamento literario que se ía desenvolvendo á marxe das canles ordinarias de expresión, a través de comentarios ás veces reducidos a dúas ou tres liñas, como os que se localizan en el Viaje del Parnaso, Cigarrales de Toledo, as Novelas ejemplares, o Buscón e La Dorotea entre outros. Sobresaen neste sentido as aportacións de Lope de Vega, Quevedo e o portugués Melo:

Lope de Vega

La Dorotea; Novelas a Marcia Leonarda; Égloga a Claudio; Laurel de Apolo, con otras rimas (especialmente o catálogo de poetas que comenta Lope); a Epístola a Francisco de Herrera Maldonado, incluída en La Circe (1624).

Quevedo

El Buscón (capítulos 2,3 e 3,9); unha breve pasaxe no Sueño del Infierno; os seus prólogos literarios; os seus poemas anticultistas; o Discurso de todos los diablos, en concreto a disputa entre o «Poeta de los Pícaros» e o «Poeta dos Cultos». 

Francisco Manuel de Melo, escritor bilingüe. Dentro dos seus Apólogos dialogais editados póstumamente en Lisboa en 1721, o cuarto e último deles titúlase Hospital dás Letras

É un diálogo entre Justo Lipsio, Trajano Boccalini, Francisco de Quevedo (autor dos Sueños) e o propio autor. O catro interlocutores falan das súas obras e comentan outros moitos libros e autores.

Fotografía da portada da súa obra.

Portada de Apologos dialogais, obra póstuma de Francisco Manuel de Melo (Lisboa,1721)

Antecedentes
Trazos
  • Reflexións sobre obras individuais, non xéneros.
  • Xuízos críticos sobre literatura contemporánea, non clásica.
  • Razóns subxectivas baseadas no gusto persoal.
Relación coas polémicas
  • Sobre a poesía cultista
  • Sobre a comedia nova
  • Sobre a prosa
Dispersión de soportes

Discursos, cartas, fragmentos de poemas, obras narrativas…

Textos para o comentario na aula:
  • Fragmento de Laurel de Apolo (Lope de Vega) 
  • Fragmento de Discurso de todos los diablos (Quevedo) 
  • Fragmento de El diablo Cojuelo (Vélez de Guevara)