UN CONTEXTO RESTRITIVO


A actividade literaria das mulleres na Idade Moderna estivo condicionada pola súa subordinación moral e intelectual.

A sociedade apartábaas da educación superior e vía con receo a palabra pública feminina.

As mulleres das clases urbanas acomodadas desafían os obstáculos: no século XVII eclosiona a escritura pública feminina na Península Ibérica, tras a impresión das obras de Teresa de Jesús en 1588.

Santa Teresa convértese nun modelo aceptable e susceptible de imitación no Século de Ouro.

Pintura desta Santa onde a vemos escribir mentras reza.

Santa Teresa de Jesús

As escritoras españolas tiveron impacto social e visibilidade entre 1600 e 1700.

A Bibliografía de escritoras españolas (BIESES) rexistra 604 mulleres que escribiron algún texto no século XVII.

No século XVI escriben 138 mulleres, e 130 no XVIII.

A escritura literaria expresa a sociabilidade en dous contextos fundamentais:

  • os preliminares de impresos, con poemas ou textos de amigos.
  • os certames poéticos.

Os certames poéticos do Século de Ouro

Nos certames poéticos do Século de Ouro facíase unha convocatoria pública con requisitos temáticos e métricos. 

  • Os festexos eran orais, pero adoitaban publicarse despois os poemas.
  • Non existiu un veto explícito cara ás mulleres. 
  • A súa participación variou moito dependendo de épocas e lugares.
  • A presenza de mulleres neste ámbito iníciase ao redor de 1600 e consolídase cara a 1610. Mantense até 1650 e despois decae.

Nace así unha tradición literaria feminina ata o momento descoñecida: as escritoras saen do limbo do excepcional. Comeza, en consecuencia, unha normalización social das autoras.

No século XVI e principios do XVII, adoitan admitir nos paratextos das obras a súa condición subordinada: por seren mulleres, por carecer de formación... 

A partir do primeiro decenio do XVII, xa non consideran imprescindible desculparse pola súa condición de mulleres, pola súa falta de instrución, etc.

O prólogo das Novelas amorosas e exemplares (1637) de María de Zayas reflicte esa normalización da escritura feminina:

 ¿Quién duda, digo otra vez, que habrá muchos que atribuyan a locura esta virtuosa osadía de sacar a luz mis borrones siendo mujer, que en opinión de algunos necios es lo mismo que una cosa incapaz? Pero cualquiera, como sea no más de buen cortesano, ni lo tendrá por novedad ni lo murmurará por desatino.

Factores históricos

Existen factores históricos que xustifican a profusión de autoras nesta época.

  • O desenvolvemento do mercado do libro e as novas dinámicas socioliterarias de finais do XVI. 
  • Unha burguesía urbana mellor formada, que non exclúe ás mulleres. A alfabetización en España, nas clases urbanas acomodadas, alcanza o seu maior nivel entre os anos 1590 e 1650.
  • A sociedade acepta e promove a súa presenza en preliminares de obras impresas, pero tamén nas xustas poéticas e as súas publicacións.

Un exemplo destacado da integración das autoras no Barroco é a súa participación no volume de homenaxe publicado tras a morte de Lope de Vega, en 1636: Fama póstuma a la vida y muerte del doctor Frey Lope Félix de Vega y Carpio.

Catorce poemas de:

  • Bernarda Ferreira de la Cerda (dos textos). 
  • Violante do Ceo. 
  • Iusepa Luisa de Chaves. 
  • Jacinta Baca. 
  • Bitris de Gevora. 
  • María de Zayas. 
  • Madame Argenis (en francés). 
  • Madona Fenice (en italiano). 
  • senhora Elisa (en portugués). 
  • señora Peregrina. 
  • Antonia Garay. 
  • Madama Lisida.
  • Costança Margarita Fontana.

Debuxo trazado desta escritora do Século de Ouro.

 María de Zayas

Iusepa Luisa de Chaves

Poema de Iusepa Luisa de Chaves

María de Zayas

Poema de María de Zayas