EDICIÓNS PÓSTUMAS

Os poemas de Quevedo foron publicándose parcialmente en antoloxías contemporáneas.

A súa fama explica que numerosas coleccións impresas temperás, concibidas a xeito de antoloxías de poesía contemporánea, recollan algúns dos seus máis coñecidos poemas: 

  • Flores de poetas ilustres, de 1605, que imprime un total de 18.
  • Romancero general, multiplicado en edicións diversas nos primeros anos da centuria.
  • Primavera y flor de los mejores romances, de 1629.
  • Maravillas del Parnaso, de 1637. 
  • Romances varios de 1640 e 1643.

1

Portada de la obra de Quevedo

2

Portada de la obra de Quevedo

                                                                

Pero hai que agardar ata despois da morte do escritor, acaecida en 1645, para que se dea a coñecer a primeira edición da súa poesía. 

Quevedo, quen traballa intensamente para a publicación dos poemas doutros autores e prologa as suas creacións poéticas (frei Luis de León, Francisco de la Torre ou Lope de Vega), non semella ocuparse das propias ata case o final da súa vida, cando acorda a edición cun amigo, o intelectual González de Salas.

A edición inacabada e póstuma da poesía de Quevedo

Existe constancia documental, no seu Epistolario, de que Quevedo traballa na preparación da edición completa da súa poesía nos últimos meses de vida. 

A súa morte, a causa do pésimo estado de saúde co que sae da cadea en 1643, impídelle rematar o proxecto. Por este motivo, a súa lírica imprímese xa póstuma, nas «nove musas», en dous momentos diferentes

  • en 1648, cando González de Salas consegue cumprir ese obxectivo común e leva á imprenta un volume, El Parnaso español, que recolle unha parte moi importante da produción poética quevedesca, estruturada en seis musas cuxas figuras pretenden dar coherencia a xéneros e temas moi diversos; 
  • en 1670, a instancias do sobriño de Quevedo, Pedro Aldrete, quen leva a término a edición planeada, baixo o título Las tres musas últimas castellanas.

As nove agrupacións, delineadas xa polo propio Quevedo, están distribuídas cun criterio temático en primeira instancia, combinado ás veces co estrófico: 

  • Musa I, Clío, adicada á poesía heroica.
  • Musa II, Poliminia, que contén a poesía moral.
  • Musa III, Melpómene, con poesía fúnebre.
  • Musa IV, Erato, centrada na poesía amorosa e estruturada en dúas seccións.
  • Musa V, Terpsícore, que aglutina poemas burlescos que se cantan e bailan.
  • Musa VI, Talía, a máis extensa, que recopila poesías burlescas.
  • Musa VII, Euterpe, con sonetos pastorís e «varios».
  • Musa VIII, Calíope, na que se editan silvas e, en menor medida, outros poemas.
  • Musa IX, Urania, especializada na poesía relixiosa.

Esta ordenación representa unha acusada diferenza respecto ao sucedido coa poesía de Góngora, reunida con criterios métricos e formais no manuscrito «Chacón» e na edición de Vicuña de 1627.

Malia o coidado co que se preparan a partir dos papeis do finado, especialmente a primeira edición de González de Salas, o problema fundamental, irresoluble cos datos actuais, consiste en determinar o grao de intervención dos editores nos textos, aínda sen delimitar e se cadra contrario aos desexos do autor ou á marxe do seu criterio.

Atribucións dubidosas e apócrifos

Outros problemas, engadidos á falla de precisión das exactas manipulacións dos editores póstumos, teñen que ver coas atribucións dubidosas e mesmo cos textos apócrifos, como algúns incluídos na edición de Aldrete. 

O volume de 1670, que debía ser culminación dun obxectivo demorado por espazo de tres décadas, constitúe, en boa medida, o xerme dunha gran parte dos erros e problemas que xera, aínda hoxe, a edición crítica da poesía de Quevedo: traballou de xeito menos dilixente que González de Salas, ata o punto de repetir composicións xa editadas por el e incluso atribuir ao seu tío poemas espurios.

1

Dibujo con texto que representa a Galatea en el bosque

2

  

Editores modernos estudaron os problemas de atribución dalgúns poemas impresos por Aldrete, sospeitosos de seren apócrifos. Hoxe admítese que ofrecen garantías os preparados antes por González de Salas e cedidos despois ao sobriño de Quevedo para a configuración das tres musas finais.

1

2


                                   

Logo da edición póstuma, producíronse sucesivas reimpresións durante os séculos XVII e XVIII, que, en termos xerais, se limitaron a reproducir os textos compilados por González de Salas e Aldrete. Os volumes dos séculos XIX e XX propiciaron a difusión de novas composicións, pero tamén a proliferación de atribucións falsas.

Non será ata 1963 e 1969-1981 cando apareza a primeira edición da poesía realizada con rigor científico e procedementos filolóxicos modernos: José Manuel Blecua rastrea a tradición manuscrita e impresa, localiza novos códices e poemas soltos, estuda a súa filiación e elimina do corpus os atribuídos indebidamente. Desde entonces, realízanse edicións críticas e anotadas só de conxuntos pequenos da poesía de Quevedo.

Aos problemas mencionados, relacionados coa transmisión manuscrita e impresa, éngadese un terceiro obstáculo, que ten que ver co funcionamento do «obradoiro» da escritura quevediana: existen numerosos textos con versións variantes, que foron reescritos con obxectivos diversos e para seren introducidos e interpretados en contextos diferentes, un trazo propio do usus scribendi de Quevedo, que afecta tamén á súa prosa. 

Un caso elocuente desta última dificultade é a silva «¡Oh tú, que inadvertido peregrinas», que  comparte tema e estrutura con outro poema, «¡Oh tú, que con dudosos pasos mides», pero presenta numerosas variantes redaccionais. As versións suxiren que o autor as considerou textos diferentes: deben respectarse ambos, porque un non invalida o outro.