ESTILO AO SERVIZO DAS IDEAS

Durante a súa madurez, cando aínda está viva a polémica gongorina, Quevedo concibe un triplo proxecto editorial:
A edición da lírica de Francisco de la Torre, frei Luis de León e Francisco de Aldana, esta última nunca terminada.
O devandito plan transloce as ideas literarias de Quevedo, nidias a xulgar polos autores recuperados e a corrente estética na que se aliñan:
A elección duns modelos anticultistas reflicte un criterio clasicista, manifesto na inclinación moral e os moldes neoclasicistas. Pero tamén resulta elocuente polos argumentos que expón sobre os devanditos escritores e a súa propia conciencia literaria, con alusións á polémica anticultista e á escuridade gongorina.
Entre os seus escritos, a Dedicatoria ao conde-duque de Olivares que introduce a edición de Obras propias y latinas de fray Luis de León (Madrid, 1631) alberga a exposición máis contundente de Quevedo sobre o estilo poético, nun texto redactado en contra dos seus opoñentes estéticos: os escritores cultistas.
Erudición e dominio verbal ao servizo das ideas
O texto preliminar, denso na sucesión de argumentos baseados na doctrina de autoridades clásicas como Aristóteles ou Séneca, postúlase en contra dunha dificultade só verbal, xeradora de escuridade, e a prol do desafío intelectual que depende das propias ideas.
Referíndose a algúns dos recursos máis deostados polos detractores de Góngora, como o hipérbato, advirte sobre os efectos do uso frecuente das transposicións, o principal eixe crítico na polémica gongorina, pero tamén dos vulgarismos e os neoloxismos.
Estas consideracións, espalladas noutros escritos quevedescos, son coherentes coa súa propia produción lírica, nas súas diferentes modalidades, pero tamén coa súa prosa, sexa picaresca, lucianesca ou moral. Na súa literatura, a estética verbal é só un medio que se atopa sempre subordinado ao seu obxectivo esencial: unha máis eficaz exposición das súas ideas.
O estilo de Quevedo distínguese pola erudición e o dominio verbal, cunha linguaxe poética conceptista que constrúe complexos conceptos mentais e verbais.
Isto non impide certas semellanzas coa lingua «gongorina» no uso de cultismos, aínda que no seu caso preferiu os semánticos e, entre os sintácticos, as anástrofes.

No eido dos tropos, despunta a desautomatización da metáfora, que, acumulada no contexto da poesía satírica e burlesca, propón relacións enxeñosas degradantes, con predominio da animalización e a cosificación. Non menos relevo adquiren a metonimia, a sinécdoque e a hipérbole.
Se cadra, un dos trazos máis representativos do estilo quevedesco atinxe á técnica descritiva, que no eido jocoso promove a descomposición e personificación das partes do suxeito descrito, conducindo á caricatura e ao retrato grotesco. No ámbito da poesía moral, sobresae a prosopopea, a vivificación do inanimado e abstracto.
Outros recursos frecuentes son o poliptoto e os xogos de palabras, en particular a diloxía; as asociacións léxicas sorprendentes; a inversión de categorías e trazos semánticos; os substantivos con valor adxectivo ou sen artigos; os neoloxismos, as derivacións e as sufixacións novas; e a ruptura de frases proverbiais ou refráns populares.
As máis variadas formas da agudeza, verbal e de pensamento. Os máis complexos recursos retóricos, ao servizo da exposición de ideas dun escritor rotundamente intelectual.